Küresel iklim değişikliğiyle mücadele ve sürdürülebilirlik hedefleri, dünya ekonomisinin kurallarını yeniden şekillendiriyor. Bu dönüşümün en somut adımlarından biri olan Avrupa Birliği (AB) tarafından geliştirilen Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM), uluslararası ticarette yeni bir dönemin habercisi olarak kabul ediliyor. İngilizce adıyla “Carbon Border Adjustment Mechanism” (CBAM) olarak da bilinen bu düzenleme, AB’nin iddialı iklim hedeflerine ulaşma çabasının bir yansımasıdır.

SKDM Nedir?

En temel tanımıyla SKDM, Avrupa Birliği’ne ithal edilen belirli ürünlerin üretim sürecinde ortaya çıkan karbon emisyonlarına dayalı bir fiyatlandırma sistemidir. Bu mekanizmanın temel amacı, AB içindeki üreticilerin, sıkı iklim politikaları nedeniyle katlandıkları karbon maliyetlerinin, daha gevşek çevre standartlarına sahip ülkelerden gelen ithal ürünler karşısında rekabet dezavantajı yaratmasını engellemektir. Bu duruma “karbon kaçağı” adı verilmektedir. Karbon kaçağı, üretimin, karbon emisyonlarına yönelik daha az maliyetli veya daha az sıkı düzenlemelerin olduğu ülkelere kayması riskini ifade eder.

SKDM’nin Temel Amaçları Nelerdir?

• Karbon Kaçağını Önlemek: AB’nin yüksek iklim hedeflerinin, üretimi Birlik dışına taşıyarak küresel emisyonlarda net bir azalma sağlamadan sadece yer değiştirmesini engellemek.
• Adil Rekabeti Sağlamak: AB’deki üreticiler ile AB dışındaki üreticiler arasında karbon maliyetleri açısından eşit bir oyun alanı yaratmak.
• Küresel Emisyon Azaltımını Teşvik Etmek: AB dışındaki ülkeleri ve üreticileri de daha temiz üretim teknolojilerine yatırım yapmaya ve karbon emisyonlarını azaltmaya teşvik etmek.
• Yeşil Dönüşümü Desteklemek: Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın hedeflerine ulaşmada önemli bir araç olarak, sürdürülebilir ve çevre dostu ticareti teşvik etmek.

Mekanizma Nasıl İşleyecek?

SKDM, aşamalı bir geçiş süreciyle hayata geçiriliyor. 1 Ekim 2023’te başlayan ve 31 Aralık 2025’e kadar sürecek olan bir geçiş dönemi mevcuttur. Bu dönemde, ithalatçılardan herhangi bir mali yükümlülük talep edilmemekte, yalnızca ithal ettikleri ürünlerin “gömülü emisyonlarını” raporlamaları istenmektedir. Bu süreç, veri toplama ve sistemin işleyişini test etme amacı taşımaktadır.

Asıl uygulama ise 1 Ocak 2026 itibarıyla başlayacaktır. Bu tarihten itibaren AB’deki ithalatçılar, ithal ettikleri ürünlerin karbon içeriğine denk gelen emisyon miktarı kadar SKDM sertifikası satın almak zorunda kalacaklardır. Bu sertifikaların fiyatı, AB Emisyon Ticaret Sistemi’ndeki (ETS) karbon fiyatlarına endeksli olacaktır. Eğer üretici ülke, üretim sırasında ortaya çıkan karbon emisyonları için zaten bir karbon fiyatlandırması (vergi vb.) uygulamışsa, bu miktar AB’de ödenecek tutardan mahsup edilebilecektir.

Hangi Sektörler Kapsam Dahilinde?

SKDM, başlangıç aşamasında karbon kaçağı riskinin en yüksek olduğu ve karbon yoğun sektörlere odaklanmıştır. Bu sektörler şunlardır:

• Demir-Çelik
• Alüminyum
• Çimento
• Gübre
• Elektrik
• Hidrojen

İlerleyen yıllarda bu listenin genişletilmesi ve 2030 yılına kadar AB ETS kapsamındaki tüm sektörleri içermesi beklenmektedir.

Türkiye İçin Ne Anlama Geliyor?

Avrupa Birliği, Türkiye’nin en önemli ticaret ortağıdır ve SKDM kapsamındaki sektörler, Türkiye’nin AB’ye ihracatında önemli bir paya sahiptir. Bu nedenle, SKDM’nin Türkiye ekonomisi ve sanayisi üzerinde doğrudan etkileri olacaktır. Türk ihracatçılarının, AB pazarındaki rekabetçiliklerini koruyabilmeleri için üretim süreçlerindeki karbon ayak izlerini doğru bir şekilde hesaplamaları, doğrulamaları ve düşürmeye yönelik stratejiler geliştirmeleri kritik bir önem taşımaktadır. Bu süreç, aynı zamanda Türkiye’nin sanayide yeşil dönüşümünü hızlandırması için de önemli bir itici güç olacaktır.

Sonuç olarak, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, sadece bir ticaret politikası aracı değil, aynı zamanda küresel bir çevre diplomasisi hamlesidir. İklim değişikliğiyle mücadelenin ekonomik ve ticari boyutlarını entegre eden bu mekanizma, üreticileri ve ülkeleri daha sürdürülebilir üretim modellerine geçmeye zorlayarak küresel yeşil ekonomiye geçişte belirleyici bir rol oynamaya adaydır.